Στην πόλη της Καστοριάς θα βρείτε ένα από τα πιο γραφικά οικιστικά σύνολα της Μακεδονίας. Κάνοντας μια βόλτα στο Απόζαρι και στο Ντολτσό, τις γειτονιές όπου αποτυπώνεται το λαμπρό παρελθόν της πόλης, θα περπατήσετε σε στενά πλακόστρωτα σοκάκια και θα δείτε να στέκονται μεγαλόπρεπα τα καστοριανά αρχοντικά.

Χτίστηκαν τον 17ο και 18ο αιώνα και είναι αδιάψευστοι μάρτυρες της οικονομικής άνθησης και των καλλιτεχνικών αναζητήσεων της εποχής, τότε που οι γουνοποιοί επέκτειναν τις δραστηριότητές τους έξω από τα σύνορα της χώρας.

Στα σπίτια αυτά παρατηρεί κανείς την ισορροπημένη σχέση με το περιβάλλον, την αίσθηση του μέτρου και την εναρμόνιση με την ανθρώπινη κλίμακα. Τα χαρακτηριστικά αυτά δείγματα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, είναι τριώροφα ή τετραώροφα, ανάλογα με την κλίση του εδάφους, έχουν κήπους και εσωτερικές αυλές, ψηλούς φράχτες, κλειστούς εξώστες και παράθυρα με κάγκελα.

Αρχοντικά Καστοριάς © Ιoannis Ιoannidis

Το ισόγειο είναι πετρόχτιστο με ελάχιστα ανοίγματα, ενώ ο δεύτερος όροφος κατασκευάζεται με ελαφρότερα υλικά και φωτίζεται με διπλή σειρά παραθύρων. Στο ισόγειο και υπόγειο βρίσκονται χώροι εργασίας, αποθήκευσης τροφίμων, ενώ στο μεσοπάτωμα υπάρχουν τα είδη οικιακής χρήσης.

Στον πρώτο όροφο συνήθως υπήρχε και το εργαστήρι γουναρικών. Ο βασικός χώρος στο εσωτερικό είναι ο τρίκλινος, δηλαδή ένας και μοναδικός χώρος όπου υπήρχαν γύρω του οντάδες σε σχήμα Π. Ο χώρος αυτός, με μικρές μετατροπές προσφερόταν για πολλαπλές χρήσεις. Εσωτερικά τα σπίτια αυτά είναι διακοσμημένα με ζωγραφιές στους τοίχους, καθώς και με ξυλόγλυπτα στις οροφές, στα ντουλάπια, στα τζάκια και στα κιγκλιδώματα.

Όσα από τα αρχοντικά ήταν παραλίμνια, έφταναν μέχρι τη λίμνη με τις αυλές τους που τις έλεγαν αβγατές. Σε αυτές τις αυλές είχαν όλοι τις βάρκες τους, οι οποίες ήταν απαραίτητες για την μετακίνησή τους. Τα σπουδαία αυτά αρχιτεκτονήματα έφτιαξαν με τα χέρια τους Μακεδόνες και Ηπειρώτες «μαΐστορες», που ταξίδευαν στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία.

Μερικά αρχοντικά έχουν μετατραπεί σε εξαιρετικά boutique hotels με σύγχρονες ανέσεις, διατηρώντας φυσικά την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Τα καστοριανά αρχοντικά ανήκουν σε τρεις αρχιτεκτονικούς τύπους. Ο πρώτος, με αντιπροσωπευτικά δείγματα τα αρχοντικά Τσιατσαπά (αρχές 18ου αι.), Σαπουντζή (18ος αι.), Μπασάρα και Αδελφών Εμμανουήλ, είναι ο αρχαιότερος και παρουσιάζει ορθογώνια κάτοψη με κυριαρχία ενός μόνο άξονα.

Προαύλιος χώρος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα

Ο δεύτερος αντιπροσωπεύεται από τα αρχοντικά Σκούταρη  (18ος αι.) και Νεράντζη Αϊβάζη και έχει τετράγωνο σχήμα με εσοχή Π στη μία πλευρά του. Ο τρίτος και μεταγενέστερος με την συμμετρική σε σχήμα σταυρού κάτοψη στους ορόφους απαντά στα αρχοντικά Παπατέρπου (1880), Τζώτζα  (1860) και Βεργουλέικα (1850).

Tο αρχοντικό Νατζή, κτίσμα του 18ου αιώνα, είναι γνωστό για την ιδιόμορφη κάτοψη, την πλούσια εσωτερική του διακόσμηση, την τοιχογραφημένη άποψη της Κωνσταντινούπολης και τους φεγγίτες με τα πολύχρωμα βιτρώ.

Το αρχοντικό Νεραντζή Αϊβάζη στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης.

Απέναντι βρίσκεται το αρχοντικό Μπασάρα, που χτίστηκε το 18ο αιώνα από τον κυρ Μιχάλη, Κωνσταντινοπολίτη έμπορο και είχε ξύλινο ανοιχτό εξώστη.

Το αρχοντικό των Αδελφών Εμμανουήλ, μορφωμένων Καστοριανών γνωστών για την πατριωτική τους δράση ως μέλη της Ελληνικής κοινότητας της Βιέννης, χτίστηκε το 1750 και σώζει επίσης τον ανοιχτό εξώστη του.